13 June 2022
ENTRANCE – Centre of Expertise Energy-onderzoekers werken hard aan alternatieven voor fossiele energie. Zon, wind, waterstof en groen gas. Dat laatste alternatief neemt een hogere vlucht dan ooit tevoren.
‘Hoeveel Russisch aardgas er in Nederland gebruikt wordt, weten we eigenlijk niet precies’, zegt lector Energietransitie Martien Visser. ‘Stel dat Nederland nu gas uit Rusland koopt en Duitsland tegelijkertijd Russisch gas bestelt dat via Rotterdam wordt geleverd. Dan komen de moleculen elkaar ergens in het buizenstelsel tegen: het gas wordt gemengd. Je kunt daarom het beste uitgaan van het Europees gemiddelde: zo’n twintig procent van het totaal.’ Oftewel: acht miljard kuub per jaar.
Door de oorlog in Oekraïne werd de roep om het boycotten van Russisch gas steeds luider. Maar dat is niet zo eenvoudig als het klinkt, weet Daisy Tempelman, lector Juridische Vraagstukken in de Energietransitie op de Hanze. ‘Een voorbeeld zijn de Nederlandse gemeenten. Die kopen collectief aardgas in via aanbestedingsprocedures. De prijs is daarin vaak leidend. Als het Russische Gazprom de goedkoopste offerte aanbood dan viel de keuze voor Gazprom. Dat kunnen prijzen zijn die wel 30 tot 40 procent onder de marktprijs liggen.’ Een overeenkomst met het Russische gasbedrijf lag dus altijd voor de hand.
‘De voorwaarden van zo’n gascontract kunnen geheim zijn, zegt Tempelman. Daardoor is niet te zeggen of er ruimte is om onder zo’n contract uit te komen. Wanneer dat wél kan, dan is de vraag wat meer kost: het afkopen van het contract of de imagoschade die het aanhouden van het contract oplevert. En dat is nog niet alles. ‘Russische bedrijven zitten als belanghebbende in gasopslagen en aanbieder van grote hoeveelheden gas heel diep in de Europese markt’, zegt Tempelman. ‘Als de gemeenten van hun contract af kunnen komen, dan kunnen we nog niet per se zonder Rusland.’
Rusland lijkt dus een onvermijdelijke speler. Jan-Jaap Aué, directeur van ENTRANCE – Centre of Expertise Energy zegt daarover: ‘Iedereen is bang dat de energievoorziening in gevaar komt nu we van het Russisch gas af gaan, daarom rijzen de prijzen nu de pan uit. Dat is wel een goede reden om sneller te verduurzamen. Op dit moment is namelijk bijna alles goedkoper dan aardgas.’
Eén van die manieren om te verduurzamen is het gebruik van groen gas, gas gemaakt uit biomassa. ‘Een goed alternatief’, vindt lector Life Sciences Jan-Peter Nap, die sinds 2017 bij het KIEM-VANG biomethanolproject is betrokken. Al heeft groen gas wel een imagoprobleem. ‘Als je op de Grote Markt aan mensen vraagt wat biomassa is, dan beginnen ze over oerbossen in Canada die als houtsnippers hier naartoe worden gebracht. Dat wil je natuurlijk niet. En het hoeft ook niet, want er is veel meer biomassa’, zegt Nap. ‘GFT-reststromen bijvoorbeeld en bermgras langs wegen. Daar gebeurt nog niet zoveel mee.’
Nap benut die reststromen wél. Door biomassa aan bacteriën te voeren, zet Nap zo’n zestig procent van het bruikbare gedeelte rechtstreeks om in methaan, het hoofdbestanddeel van biogas. De overige veertig procent van de biomassa eindigt als het broeikasgas koolstofdioxide. En daar zit volgens Nap genoeg ruimte voor verbetering. ‘Er bestaan bacteriën die in staat zijn om van die kooldioxide ook weer methaan te maken, met behulp van groene waterstof. Maar waterstof is te duur om deze stap rendabel te maken.’ En dus leek de volledige omzetting van biomassa in groen gas lange tijd toekomstmuziek.
Daar is nu plotseling verandering in gekomen. Door de beperkte voorraden en onzekerheid rondom Russische leveringen, is de gasprijs vijf tot tien keer hoger dan normaal. Het betekent dat biogas ineens goedkoper is dan aardgas. Ook de stap waarvoor Nap waterstof wil gebruiken, is plotseling rendabel. ‘Het was een schok voor de hele sector. Mogelijk gaat er nu op korte termijn van alles gebeuren op het gebied van biogas. In Nederland staan vergisters leeg, domweg omdat ze financieel niet uit konden. Ik kan me voorstellen dat men die vergisters nu weer aanzet.’
Het valt Nap op dat iedereen het nu pas massaal heeft over het vervangen van natuurlijk aardgas. ‘Terwijl wij ons natuurlijk al langer erg ongerust moeten maken, vanwege al die klimaatrapporten. Daarom zijn we dus ook al een hele tijd met ons onderzoek bezig.’ Toch zal biogas ons energieprobleem naar Naps idee niet volledig oplossen. ‘De geringe hoeveelheid biomassa begint te knellen. Zelfs als we al het GFT-afval in Nederland omzetten in gas, is dat slechts een fractie van het gasgebruik van Nederland. De verwachting is dat we op termijn met groen gas in zo’n twee procent van de huidige vraag naar gas kunnen voorzien.’
Het betekent dat Nederland drastische keuzes moet maken. ‘Alleen de delen van de maatschappij die niet zo makkelijk kunnen overstappen op warmtepompen of waterstofgas, zullen biogas gebruiken’, denkt Nap. ‘Boerderijen, monumentale gebouwen en sommige oude woonwijken.’ Voor de rest van Nederland geldt vooral: energie besparen. ‘Er zijn in Nederland veel slecht geïsoleerde huizen’, zegt Martien Visser. ‘Met relatief simpele maatregelen, zoals dubbel glas, kun je veel besparen. Dat hebben veel mensen ook al gedaan, ook al omdat er subsidie voor is. Maar het blijkt ook dat sommige mensen simpelweg niet kunnen isoleren, bijvoorbeeld omdat de huurbaas niet meewerkt.’
In dat soort gevallen moet de overheid zorgen voor wetgeving en de verduurzaming meer gaan coördineren, vindt Visser. ‘Nu is het beleid vaak van: we verhogen de belastingen op energie, en dan gaan mensen wel isoleren. Maar dat werkt niet altijd. Waarom geven we de netbeheerders geen rol in de verduurzaming? Die weten precies hoeveel gas er wordt gebruikt en in welk huis, en ze kunnen dit prima organiseren.’
Ook de Hanzehogeschool Groningen kan vrij eenvoudig gas besparen, denkt ENTRANCE-directeur Jan-Jaap Aué. ‘Door de kachel één of twee graden lager te zetten. Dat maakt echt uit in je verbruik. En hoe erg is het nou om met een trui aan in het klaslokaal te zitten?’
Tekst Rob van der Wal
